ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 4، تیر 1399 ، شماره پی در پی 50

تحلیل توصیفی ـ مقایسه ای توصیه های اخلاقی منظوم مولوی و سعدی

صفحه (249 - 268)
سمیه سلیمانی، ابوالقاسم قوام(نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1398

چکیده

شناخت تخصّصی یک پدیده، در گرو سنجش و مقایس آن با پدیده های همنوع است. مولوی و سعدی با آموزه های اخلاقی خود درصدد هدایت و به تعالی رساندن مخاطب خویشند؛ امّا مقایسه توصیه های اخلاقی ایشان مبیّن وجوه اساسی افتراق و گزینش دو راه متفاوت در فراخوان اخلاقی است. هر کدام از این دو راه در جذب مخاطب و تأثیرگذاری بر او اقبالی کمنظیر دارند.بنابرین پژوهش در این امر، علاوه بر آشکار کردن بخشی از روشهای هنری و مؤثّر وعظ اخلاقی، به شناخت بهتر سبک شخصی مولوی و سعدی- در پرتو مقایسه - کمک میکند.

این پژوهش با استناد بر توصیه های اخلاقی مستخرج از آثار مولانا و سعدی و ذکر شواهد، به این مهم دست مییازد که سعدی در فراخوان اخلاقی خود، بر عقل و استدلال تکیه خاص دارد و در این راستا از یک شیوه تقابلی ویژه - که از ویژگیهای مهم سبکی اوست - بهره میبرد؛ این درحالی است که اتّکاء مولانا در توصیه های اخلاقی، بر شرع و نَقل و اصول عرفانی است. از منظری دیگر، سعدی بر منبر وعظ، حضوری پررنگ دارد و از انگیزه های دنیوی نیز برای ترغیب مخاطب، به کسب فضایل بهره وافی میبرد؛ امّا مولانا پشت نام معشوق، پنهان است و بی اعتنا به دنیا، مخاطب را به تخلّق به اخلاقی نیکو، که آخرتی بهتر را برای او رقم میزند، فرا میخواند.

کلمات کلیدی
اخلاق , سبکشناسی , مولوی و سعدی

• قرآن کریم. (1384). ترجمه مکارم شیرازی، ناصر. مشهد: آستان قدس رضوی.
• ادبیّات کلاسیک فارسی. آربری، آرتور جان. (1371). ترجمه آزاد، اسداللّه. چاپ اوّل. مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
• چهار سخنگوی وجدان ایران. اسلامی ندوشن، محمّدعلی. (1390). چاپ ششم. تهران: قطره.
• اخلاق. اعوانی، غلامرضا. (1377). جلد هفتم. صص.215- 201. موسوی بجنوردی، سیّدکاظم. دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. چاپ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• مناقب‌العارفین. افلاکی،شمس‌الدّین احمد. (1362). دوره دو جلدی. چاپ دوم. تهران: دنیای کتاب.
• مفاخره در شعر فارسی. امیری خراسانی، احمد. (1383). چاپ اوّل. قم: دارالهدی.
• تاریخ ادبیّات ایران. براون، ادوارد. (1368). ترجمه صدری افشار، غلامحسین. دوره چهار جلدی. چاپ چهارم. تهران: مروارید.
• معارف. بهاء ولد. (1352). به اهتمام فروزانفر، بدیع‌الزّمان. دوره دو جلدی. چاپ دوم. تهران: طهوری.
• سبکشناسی، یا، تاریخ تطوّر نثر فارسی. بهار، محمّدتقی. (1381). دوره سه جلدی. چاپ اوّل. تهران: زوّار.
• تاریخ ادبیّات ایران پیش از اسلام. تفضّلی، احمد. (1378). چاپ پنجم. تهران: سخن.
• پورنامداریان، تقی. (1380). در سایه آفتاب. چاپ اوّل. تهران: سخن.
• مولوی و جهان‌بینی‌ها. جعفری تبریزی، محمّد تقی. (1379). چاپ اوّل. تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علّامه جعفری.
• قرآن و مثنوی. خرّمشاهی، بهاءالدّین و مختاری، سیامک. (1386). چاپ سوم. تهران: قطره.
• شعر کهن فارسی در ترازوی نقد اخلاق اسلامی. رزمجو، حسین. (1369). چاپ دوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
• آشنایی با نقد ادبی. زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1380). چاپ ششم. تهران: سخن.
• با کاروان حلّه. ------------------. (1384). چاپ چهاردهم. تهران: علمی.
• پله پله تا ملاقات خدا. ------------------. (1378). چاپ دوازدهم. تهران: علمی.
• سرّ نی، نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی. ------------------. (1374). چاپ ششم. تهران: علمی.
• میناگر عشق. زمانی، کریم. (1386). چاپ ششم. تهران: نی.
• بوستان. سعدی، مصلح‌الدّین. (1379). تصحیح یوسفی، غلامحسین. چاپ ششم. تهران: خوارزمی.
• کلیّات سعدی. سعدی، مصلح‌الدّین. (1385). تصحیح فروغی، محمدعلی. چاپ سوّم. تهران: زوّار.
• گلستان. سعدی، مصلح‌الدّین. (1368). تصحیح یوسفی، غلامحسین. چاپ اوّل. تهران: خوارزمی.
• معارف. سلطان ولد. (1367). تصحیح مایل هروی، نجیب. چاپ اوّل. تهران: مولی.
• مقالات شمس تبریزی. شمس‌الدّین تبریزی، محمّد. (1369). تصحیح موحّد، محمّدعلی. چاپ اوّل. تهران: خوارزمی.
• سبکشناسی شعر. شمیسا، سیروس. (1388). چاپ چهارم. تهران: میترا.
• کلیّات سبکشناسی. شمیسا، سیروس. (1380). چاپ ششم. تهران: فردوس.
• اخلاق ناصری. طوسی، خواجه نصیرالدّین. (1364). تصحیح مینوی، مجتبی و حیدری، علیرضا. چاپ سوم. تهران: خوارزمی.
• احادیث و قصص مثنوی. فروزانفر، بدیع الزّمان. (1385). چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
• اخلاق حسنه. فیض کاشانی، محسن. (1362). ترجمه ساعدی، محمّدباقر. چاپ اوّل. تهران: پیام آزادی.
• رساله قشیریّه. قشیری، عبدالکریم. (1381). تصحیح فروزانفر، بدیع‌الزّمان. چاپ هفتم. تهران: علمی و فرهنگی.
• اصول کافی.کلینی رازی، محمّد. (1377). ترجمه مصطفوی، جواد. دوره چهار جلدی. چاپ دوم. تهران:گلگشت.
• ذکر جمیل سعدی. کمیسیون ملّی یونسکو - ایران. (گردآورنده). (1369). دوره دو جلدی. چاپ سوم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• کلّیّات دیوان شمس. مولوی، جلال‌الدّین محمّد. (1386). تصحیح فروزانفر، بدیع‌الزّمان. چاپ چهارم. تهران: بهزاد.
• مثنوی معنوی. مولوی، جلال‌الدّین محمّد. (1378). تصحیح نیکلسون، رینولد. چاپ نهم. تهران: بهزاد.
• مولوی نامه. همایی، جلال‌الدّین. (1360). چاپ چهارم. تهران: آگاه.
• چشمه روشن. یوسفی، غلامحسین. (1379). چاپ نهم. تهران: علمی.